ઈસબગોલના ઉત્પાદનમાં ગુજરાત આખા દેશમાં અવ્વ્લ નંબરે

સમગ્ર વિશ્વમાં ભારત(India) ઇસબગોળનું સૌથી મોટું ઉત્પાદક છે. ગુજરાત દેશના કુલ ઇસબગોલ ઉત્પાદનના 90 ટકા પર પ્રક્રિયા કરે છે. રાજ્યમાં ઇસબગોલનું ઉત્પાદન પણ છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં બમણું થયું છે. અહીં ઉગાડવામાં આવતા ઇસબગોલ અમેરિકનો નિયમિતપણે ખાય છે. ભારતમાં ઇસબગોલના કુલ ઉત્પાદનમાંથી 93% સમગ્ર વિશ્વમાં નિકાસ થાય છે. અમેરિકા તેનો સૌથી મોટો ખરીદનાર દેશ છે. ઇસબગોલના વિવિધ ઉત્પાદનોની ભારે માંગ છે. છેલ્લા કેટલાક વર્ષોમાં વેચાણ ડબલ ડિજિટ દરે વધ્યું છે.

અમેરિકા પછી જર્મની, ઈટાલી, બ્રિટન અને કોરિયા ભારતમાંથી ઈસબગોળના સૌથી મોટા ખરીદદાર છે. ઇસબગોલ એ ભારતમાં ખેતી હેઠળના તમામ ઔષધીય પાકોમાં સૌથી મોટા વિસ્તારમાં ઉગાડવામાં આવતો સૌથી મહત્વપૂર્ણ પાક છે. તેના પ્રોસેસિંગ યુનિટ ગુજરાતમાં સિદ્ધપુર અને ઊંઝા ખાતે કાર્યરત છે.

ઊંઝા અને તેની આસપાસના વિસ્તારોમાં ઇસબગોલ પ્રોસેસિંગના લગભગ 25 એકમો વિકસાવવામાં આવ્યા છે. તે સૌથી વધુ વિદેશી હૂંડિયામણ કમાતો ઔષધીય પાક છે. બાગાયતી અને ઔષધીય પાકો માટે રાજ્ય સરકારની પ્રોત્સાહક નીતિઓના પરિણામે, ગુજરાતમાં બાગાયતી અને ઔષધીય પાકોની વાવણી અને ઉત્પાદનમાં સતત વધારો થઈ રહ્યો છે. રાજ્ય સરકારની પ્રોત્સાહક ઔદ્યોગિક નીતિ અને એગ્રો ઇન્ડસ્ટ્રીઝની નીતિઓને કારણે ખેતપેદાશોનું પ્રોસેસિંગ અને તેની નિકાસ પણ વધી રહી છે.

એશિયાની સૌથી મોટી ઊંઝા APMC ખાતે આગમનમાં વધારો

ઊંઝાની ખેતીવાડી ઉત્પન્ન બજાર સમિતિમાં પણ છેલ્લા પાંચ વર્ષમાં ઇસબગોળની આવકમાં વધારો નોંધાયો છે. વર્ષ 2018-19માં ઊંઝાની APMCમાં 65,413 મેટ્રિક ટન ઇસબગોળની આવક થઈ હતી, જે વર્ષ 2022-23માં વધીને 87,050 મેટ્રિક ટન થઈ ગઈ છે. ઊંઝાનું ગંજ બજાર એશિયાનું સૌથી મોટું ગંજ બજાર છે, જે ઇસબગોળ, જીરું અને વરિયાળીના પાક માટે પ્રખ્યાત છે.

દવામાં ઉપયોગી

ઇસબગોલના બીજમાં ઠંડકની અસર હોય છે અને તેનો ઉપયોગ આયુર્વેદિક, યુનાની અને એલોપેથિક દવાઓમાં થાય છે. તેના બીજ અને ભૂસીનો ઉપયોગ કોલેસ્ટ્રોલ ઘટાડવા ઉપરાંત પાચનતંત્ર, આંતરડાના અલ્સર, મસા અને ગોનોરિયા જેવા રોગોની સારવાર માટે કરી શકાય છે. તેનો ઉપયોગ ડાઈંગ, ટેક્સટાઈલ પ્રિન્ટીંગ, આઈસ્ક્રીમ ઈન્ડસ્ટ્રી, કન્ફેક્શનરી અને કોસ્મેટિક્સમાં પણ થઈ શકે છે. ઇસબગોલના ભૂસી વગરના બીજમાં 17 થી 19 ટકા પ્રોટીન હોય છે, તેથી તેનો ઉપયોગ પશુ આહારમાં થાય છે.

રાજ્યના બનાસકાંઠા જિલ્લામાં સૌથી વધુ 47% ઈસબગોળનું ઉત્પાદન થાય છે. કચ્છ 34%, મહેસાણા 10% અને જૂનાગઢ 5% ઉત્પાદન કરે છે. રાજ્યમાં ઇસબગોલના કુલ ઉત્પાદનમાં આ ચાર જિલ્લાઓનો હિસ્સો 96 ટકા છે.