દેશ: તમે આજથી રૂ. 2,000ની નોટો બદલવાનું શરૂ કરી શકો છો: જાણો બધા નિયમો

ભારતીય રિઝર્વ બેંકના નિર્દેશ મુજબ, નાગરિકો આજથી તેમના કબજામાં રૂ. 2,000ની નોટો બદલી અથવા જમા કરી શકે છે, જેમણે ગયા અઠવાડિયે તેમને ચલણમાંથી પાછી ખેંચી હતી. RBI ના ગવર્નર શક્તિકાંત દાસે જણાવ્યું હતું કે લોકો માટે ઉતાવળ કરવાનું કોઈ કારણ નથી, તેમણે ઉમેર્યું હતું કે 2,000 રૂપિયાની નોટો માટે એક્સચેન્જ અથવા જમા કરવાની સુવિધા 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 સુધી ખુલ્લી રહેશે.

આરબીઆઈ દ્વારા દેશભરની તમામ બેંકોને એક અલગ પરિપત્ર પણ જારી કરવામાં આવ્યો છે જેથી જનતાને અસુવિધા પહોંચાડ્યા વિના, એક્સચેન્જ/થાપણ પ્રક્રિયાને એકીકૃત રીતે હાથ ધરવામાં આવે.

આવતીકાલથી રૂ. 2,000 ની નોટો માટે એક્સચેન્જ/ડિપોઝીટની સુવિધા ખુલતી હોવાથી, અહીં કેટલાક મહત્વપૂર્ણ FAQ છે જે કાર્યને સરળ બનાવશે.

રૂ. 2,000ની નોટો કેવી રીતે જમા/બદલી કરવી?

આરબીઆઈએ કહ્યું કે લોકો રૂ. 2,000ની નોટ જમા કરવા અને/અથવા બદલાવવા માટે કોઈપણ બેંક શાખાનો સંપર્ક કરી શકે છે.

આરબીઆઈએ જણાવ્યું હતું કે, “જાહેર સભ્યો તેમની પાસે રહેલી રૂ. 2,000ની નોટો જમા કરાવવા અને/અથવા એક્સચેન્જ માટે બેંક શાખાઓનો સંપર્ક કરી શકે છે. સેન્ટ્રલ બેંકે ઉમેર્યું હતું કે ખાતામાં જમા કરાવવા અને રૂ. 2,000ની નોટ બદલવાની સુવિધા તમામ બેંકોમાં 30 સપ્ટેમ્બર, 2023 સુધી ઉપલબ્ધ રહેશે.

નોંધનીય છે કે એક્સચેન્જ માટેની સુવિધા આરબીઆઈની 19 પ્રાદેશિક કચેરીઓ (આરઓ) પર પણ ઉપલબ્ધ હશે કે જેમાં ઇશ્યૂ વિભાગ છે.

શું ગ્રાહકો કોઈપણ બેંક શાખામાં જમા કરાવી શકે છે?

હા. વ્યક્તિ દેશની કોઈપણ બેંકની શાખામાં જઈને રૂ. 2,000ની નોટો એક સમયે રૂ. 20,000ની મર્યાદા સુધી બદલી શકે છે. આરબીઆઈએ જણાવ્યું હતું કે, “એક બિન-ખાતા ધારક પણ કોઈપણ બેંક શાખામાં એક સમયે 20,000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધી રૂ. 2,000ની બેંક નોટ બદલી શકે છે.”

શું બેંક ખાતામાં જમા કરાવવાની કોઈ મર્યાદા છે?

આરબીઆઈના જણાવ્યા મુજબ, ગ્રાહકો વર્તમાન નો યોર કસ્ટમર (KYC) ધોરણો અને અન્ય લાગુ વૈધાનિક/નિયમનકારી આવશ્યકતાઓના પાલનને આધીન, નિયંત્રણો વિના બેંક ખાતામાં થાપણો કરી શકે છે.

સરળ શબ્દોમાં કહીએ તો, બેંક ખાતામાં રૂ. 2,000ની નોટો જમા કરાવવા પર કોઈ નિયંત્રણો નહીં હોય, પરંતુ બેંકો ખાતરી કરશે કે આવા વ્યવહારો કેશ ટ્રાન્ઝેક્શન રિપોર્ટિંગ (CTR) અને શંકાસ્પદ ટ્રાન્ઝેક્શન રિપોર્ટિંગ (STR) જરૂરિયાતોનું પાલન કરે છે.

એક સમયે રૂ. 20,000 ની વિનિમય મર્યાદા?

કોઈપણ બેંક શાખામાં જઈને અન્ય મૂલ્યોની રૂ. 2,000ની નોટો બદલવા માટે જાય છે, તેમણે નોંધ લેવી જોઈએ કે એક સમયે રૂ. 20,000 સુધીની મર્યાદા છે. આરબીઆઈએ જણાવ્યું હતું કે, “જાહેર સભ્યો એક સમયે રૂ. 20,000ની મર્યાદા સુધી રૂ. 2000ની નોટ બદલી શકે છે.” આ ઉપરાંત, 2,000 રૂપિયાની નોટો પણ એક એકાઉન્ટ ધારક માટે દરરોજ 4,000 રૂપિયાની મર્યાદા સુધી બિઝનેસ કોરસપોન્ડન્ટ્સ દ્વારા બદલી શકાય છે.

શું એક્સચેન્જની સુવિધા માટે કોઈ ફી છે?

ના. એક્સચેન્જની સુવિધા વિના મૂલ્યે પૂરી પાડવામાં આવશે.

જો તમે રૂ. 20,000 થી વધુ મૂલ્યની રૂ. 2,000ની નોટો બદલવા માંગતા હોવ તો?

સ્ટેટ બેંક ઓફ ઈન્ડિયાએ તાજેતરના એક પરિપત્રમાં જણાવ્યું છે કે ગ્રાહકોને એક સમયે રૂ. 2,000 સુધીની 20,000 રૂપિયાની નોટો બદલવા માટે ફોર્મ કે આઈડી પ્રૂફની જરૂર પડશે નહીં. જો કે, જો કોઈ વ્યક્તિ 20,000 રૂપિયાથી વધુની રકમની 2,000 રૂપિયાની નોટો જમા કરાવવા માંગે છે, તો તેણે ફોર્મ અથવા રિક્વિઝિશન સ્લિપ ભરવી પડશે.

જો તમને રૂ. 20,000 થી વધુની જરૂર હોય પરંતુ તમે કોઈ ફોર્મ ભરવા માંગતા ન હોવ તો શું?

વ્યક્તિઓ તેને એક્સચેન્જ કરાવવાને બદલે ફક્ત રોકડ જમા કરી શકે છે. તેઓ પછીથી રકમ ઉપાડી શકે છે. કારણ કે રૂ. 2,000ની નોટો કોઈ પ્રતિબંધ વિના જમા કરાવી શકાશે. “ખાતામાં ડિપોઝિટ પ્રતિબંધ વિના કરી શકાય છે. 2,000 રૂપિયાની નોટો બેંક ખાતાઓમાં જમા કરાવી શકાય છે અને ત્યાર બાદ આ થાપણો સામે રોકડની જરૂરિયાતો ખેંચી શકાય છે,” RBIએ જણાવ્યું હતું.

વરિષ્ઠ નાગરિકો, વિકલાંગ વ્યક્તિઓ વિશે શું?

આરબીઆઈએ બેંકોને સ્પષ્ટ સૂચના આપી છે કે તેઓ વરિષ્ઠ નાગરિકો અને વિકલાંગ વ્યક્તિઓને અસુવિધા ઘટાડવાની વ્યવસ્થા કરે કે જેઓ નોટો બદલવા અથવા જમા કરાવવા માંગતા હોય. હકીકતમાં, આર.બી.આઈ. બેંકોને સૂચના આપવામાં આવી છે કે તેઓ વરિષ્ઠ નાગરિકો, વિકલાંગ વ્યક્તિઓ વગેરેને 2,000 રૂપિયાની નોટો બદલવા/ જમા કરાવવાની અસુવિધા ઘટાડવાની વ્યવસ્થા કરે.

વાસ્તવમાં, આરબીઆઈએ બેંકોને પણ કહ્યું છે કે જે લોકો નોટ બદલવા આવે છે તેમની માટે મૂળભૂત સુવિધાઓ સુનિશ્ચિત કરે. “ઉનાળાની ઋતુને ધ્યાનમાં રાખીને બેંકોને શાખાઓમાં યોગ્ય ઈન્ફ્રાસ્ટ્રક્ચર પૂરું પાડવાની સલાહ આપવામાં આવે છે, જેમ કે છાંયડામાં રાહ જોવાની જગ્યા, પીવાના પાણીની સુવિધા વગેરે,” RBIએ જણાવ્યું હતું.

જો કોઈ વ્યક્તિ 30 સપ્ટેમ્બર સુધીમાં રૂ. 2,000ની નોટ જમા/બદલી ન કરી શકે તો શું થશે?

આરબીઆઈ ગવર્નરે સ્પષ્ટતા કરી હતી કે ઘણા એવા ભારતીયો છે જેઓ વિદેશમાં રહે છે અથવા તો લાંબી રજાઓ કે કામ માટે ગયા છે. તેમણે કહ્યું કે જો તેઓ તાત્કાલિક રૂ. 2,000ની નોટ જમા કે બદલી ન કરી શકે તો ગભરાવાનું કોઈ કારણ નથી કારણ કે અંતિમ તારીખ 30 સપ્ટેમ્બર સુધી છે.

જો કેટલાક લોકો સમયમર્યાદામાં રૂ. 2,000ની નોટો જમા કરાવવા અથવા બદલવામાં નિષ્ફળ જાય તો પણ, RBI ગવર્નરે કહ્યું કે તેમની ફરિયાદો સાંભળવામાં આવશે અને તેમને મદદ કરવા માટે યોગ્ય પગલાં લેવામાં આવશે.

વધુમાં, આરબીઆઈ ગવર્નરે એ પણ સ્પષ્ટ કર્યું હતું કે રૂ. 2,000ની નોટો હાલમાં કાનૂની ટેન્ડર તરીકે ચાલુ રહેશે. તે 30 સપ્ટેમ્બરની સમયમર્યાદા પછી તેની પાસે કેટલી પાછી આવે છે તેનું મૂલ્યાંકન કર્યા પછી જ 2,000 રૂપિયાની નોટની કાનૂની સ્થિતિ અંગે નિર્ણય લેશે.

જો બેંક રૂ. 2,000 ની નોટો બદલવા/ સ્વીકારવાનો ઇનકાર કરે તો શું થાય?

જો કોઈપણ બેંક શાખા રૂ. 2,000ની નોટો બદલવા અથવા જમા કરાવવાનો ઇનકાર કરે છે, તો વ્યક્તિઓ ચોક્કસ બેંકમાં ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે. RBIએ જણાવ્યું હતું કે જો બેંક ફરિયાદ પછી 30 દિવસની અંદર જવાબ ન આપે અથવા જો ફરિયાદી રિઝોલ્યુશનથી સંતુષ્ટ ન હોય, તો તે વ્યક્તિ રિઝર્વ બેંક – ઈન્ટીગ્રેટેડ ઓમ્બડ્સમેન સ્કીમ (RB-IOS), 2021 હેઠળ ફરિયાદ મેનેજમેન્ટ ખાતે બીજી ફરિયાદ નોંધાવી શકે છે. આરબીઆઈનું સિસ્ટમ પોર્ટલ.